ਸ਼ੀਤਲੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੀਤਲੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸ਼ੀਤਲਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈḩ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਠੰਢਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਕੂਲਿੰਗ ਬਰੀਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈḩ
- ਇਸ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਯੋਗ ਆਸਨ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਯੋਗਾਸਨੋਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਦੂਰ ਹੋ ਕੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਠੰਢਕ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈḩ ਇਸ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਣ ਸਰੀਰ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਠੰਢਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਨ ਅਤੇ ਨੇਤਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
- ਸ਼ੀਤਲੀ ਪ੍ਰਾਣਾਂਯਾਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਸਨ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਰਕਤ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਹਰ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਸੌਖ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਮਿਆਦ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਸ਼ੀਤਲੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬੰਧਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਗੋਢਿਆ ਉੱਤੇ ਰੱਖੋ, ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰੋ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਜੀਭ ਨੂੰ ਨਲੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਬਣਾ ਲਓ, ਅਰਥਾਤ ਗੋਲ ਬਣਾ ਲਓ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਡੂੰਘਾ ਸਾਹ ਅਵਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਭਰੋ। ਫਿਰ ਇਸ ਨਲੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਹੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਸਾਹ ਲਓ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਜੀਭ ਅੰਦਰ ਕਰਕੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਨੱਕ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢੋ। ਹਵਾ ਨਲੀਨੁਮਾ ਇਸ ਟਿਊਬ ਤੋਂ ਗੁਜਰ ਕੇ ਮੂੰਹ, ਤਾਲੂ ਅਤੇ ਕੰਠ ਨੂੰ ਠੰਢਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ, ਯਾਨੀ ਜੀਭ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਅੰਦਰ ਲੈਣਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹ ਛੱਡਦੇ ਵਕਤ ਸਾਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਛੱਡਣਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਹ ਲੈਅਬੱਧ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਵਿੱਚ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਕਰ ਦੰਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਸਵਾਸ ਲੈਂਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨੱਕ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਹ ਛੱਡਣਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 10 ਚਕਰਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਣ ‘ਤੇ 5 ਤੋਂ 10 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਇਸਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਮਾਨਸਿਕ ਉਤੇਜਨਾ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦੋਵੇਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਸਨਾਯੂ, ਨਾੜੀ ਸੰਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਨਿੰਦਰਾ, ਉੱਚ ਰਕਤਚਾਪ, ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗ ਅਤੇ ਅਲਸਰ ਵਿੱਚ ਅਚੂਕ ਬਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ, ਗੱਲ – ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੋਧ ਆਉਣਾ, ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਗਰਮ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਭਪ੍ਰਦ ਹੈ।
- ਜੋ ਲੋਕ ਖਾਂਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਵਿਆਕੁਲ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਜਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੈਰ ਜਰੂਰੀ ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਬਲੱਡਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਘੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਐਸੀਡਿਟੀ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਅਲਸਰ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਵਾਸਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦੇਰ ਅਰਾਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ਪ੍ਰਭਾਤ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਣਾਯਾਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
